باب عباسباب بنی عباس از درهاي ضلع شرقي مسجدالحرام است که در انتهاي سمت جنوبي ديوار شرقي مسجدالحرام پس از باب النبی ساخته شده است . ۱ - وجه تسمیه بابباب عباس از درهايي است كه به سال ۱۶۱ق. در گسترش اول دوران مهدي عباسي (حك: ۱۵۸-۱۶۹ق.) در انتهاي سمت جنوبي ديوار شرقي مسجدالحرام پس از باب النبی ساخته شد. اين در كه چهارمين باب در اين ضلع مسجد بود ، به سبب قرار داشتن در برابر خانه عباس بن عبدالمطلب ، عموي پیامبر صلی الله علیه و آله به اين نام شهرت يافت. [۳]
الجامع اللطيف، ابن‌ظهیره، ج۱، ص۱۹۳.
[۴]
التاريخ القويم، محمد طاهر الكردي، ج۲، ص۴۲۲.
۱.۱ - نامهای دیگر بابدر منابع پيشين، از آن با نام باب بنی‌هاشم نيز ياد شده؛ زيرا در برابر شعب بني‌هاشم (شعب علی علیه السلام ) قرار داشت. چنين برمي‌آيد كه ساخت باب ديگري در گسترش دوم دوران مهدي كنار اين در و نام‌گذاري آن به باب بني‌هاشم [۸]
البلدان، ابن فقیه، ج۱، ص۱۵۳.
[۹]
اخبار مكه، فاكهي، ج۲، ص۱۶۶.
سبب تغيير نام اين در به باب عباس گشته است. در دوره‌هاي پسين، به سبب آن‌كه كنار اين باب بر جنازه‌ها نماز مي‌خواندند [۱۰]
اخبار مكه، ازرقي، ج۲، ص۹۷.
، از آن با نام باب الجنائز نيز ياد شده است. [۱۲]
اثارة الترغيب، محمد بن اسحاق خوارزمی، ج۱، ص۲۸۹.
[۱۳]
تاريخ عمارة المسجد الحرام، حسين عبدالله، ج۱، ص۱۱۸.
[۱۴]
مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۲۰.
۲ - مشخصات بابباب عباس، نخست با دو ستون و سه طاق ساخته شد. ارتفاع هر طاق ۱۳ ذرع (بيش از شش متر) و پهناي آن ۲۱ ذرع (بيش از ۱۰ متر) بود. بر روي اين در، با فاصله بيش از سه متر از بالاي طاق، پنجره‌اي از چوب ساج مزين به طلا، به طول ۲۶ ذرع (كمتر از ۱۳ متر) و پهناي سه ذرع و ۱۲ انگشت (كمتر از دو متر) قرار داشت. ديواره‌ها و بالاي اين باب با سنگ‌هاي رنگي تزيين شده بود. اين باب با هفت پله به صحن مسجد مي‌رسيد. [۱۷]
الاعلاق النفيسه، ابن رسته اصفهانی، ج۱، ص۴۹.
در تعمير مسجد به فرمان متوكل عباسي (حك: ۲۳۲-۲۴۷ق.) بر ديواره بيروني باب، كتيبه‌اي قرار گرفت كه بر آن، نام عبدالله بن محمد بن داود، امير مکه (۲۳۸-۲۴۲ق.) و تاريخ تعمير مسجد به فرمان خليفه، نوشته شده بود. بيرون اين باب، ميله سبز رنگي قرار داشت كه نشانگر سعي از مروه به سوي صفا بود. ۳ - باز سازی باباز تعميرات و بازسازي‌هاي اين باب در دوران مماليك، گزارش‌هايي در دست است. به سال ۷۳۸ق. در دوران حكومت سلطان محمد قلاوون (حك: ۷۰۹-۷۴۱ق.) هنگامي كه چهار لنگه اين باب بر اثر سيل كنده شد، اين لنگه‌ها بازسازي و نصب گشت. [۲۱]
اتحاف الوري، احمد بن فهد حلی اسدی، ج۳، ص۲۱۲.
نيز در دوران حكومت سلطان ابونصر برسباي (حك: ۸۲۵-۸۴۱ق.) به سال۸۲۶ق. در بازسازي درهاي مسجد به دست امير مُقبِل قُدَيدي، كارگزار گسترش و بازسازي حرم ، همه لنگه‌هاي سه ورودي اين باب نيز بازسازي شد. [۲۲]
الزهور المقتطفه، محمد الفاسی، ج۱، ص۸۴. .
[۲۳]
اتحاف الوري، احمد بن فهد حلی اسدی، ج۳، ص۵۹۹- ۶۰۰.
فأسي (م.۸۳۲ق.) از وجود ۱۵ كنگره بر روي اين در گزارش داده كه گويا مربوط به بازسازي‌هاي اين دوره است.۳.۱ - باز سازی در دوران عثمانیدر دوران عثماني، هنگام حكومت سلطان مراد عثماني (حك: ۹۸۲-۱۰۰۳ق.) اين باب به سال۹۸۴ق. با همان شكل پيشين با سه ورودي به پهناي ۱۲ متر بازسازي شد و بر ديوار بيروني آن، كتيبه‌اي نصب كردند كه روي سنگ زرد شُمَيسي، كنده‌كاري و زراندود شده بود. اين نوشته در بر دارنده حمد خداوند براي فرستادن پيامبرصلی الله علیه و آله و نيز ستايش سلطان سليم و فرزندش سلطان مراد بود. نيز از آغاز بازسازي مسجد در دوران سلطان سليم و پايان آن به سال ۹۸۴ق. در دوران حكومت سلطان مراد، حكايت داشت. طولاني بودن متن اين نوشته موجب شد كه اين كتيبه تا بالاي باب علی علیه السلام كه كنار اين باب قرار داشت، ادامه يابد. [۲۵]
التاريخ القويم، محمد طاهر الكردي، ج۳، ص۵۳.
به سال ۱۲۹۹ق. بر ديوار سمت چپ اين در، عبارت «الله محمد ابوبكر عمر عثمان» نوشته شد. [۲۶]
مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۰.
ایوب صبری پاشا (م.۱۲۹۰ق.) از بازسازي ورودي‌هاي اين باب در دوره خود ياد كرده و شمار پله‌هاي آن به صحن مسجد را پنج و به مسعي نُه پله دانسته است. [۲۷]
موسوعة مرآة الحرمين، ایوب صبری پاشا، ج۱، ص۲۳.
[۲۸]
موسوعة مرآة الحرمين، ایوب صبری پاشا، ج۲، ص۵۷۰.
رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.) پله‌ها را ۱۱ عدد دانسته است. [۲۹]
مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت پاشا، ج۱، ص۲۳۰.
شايد اين تغيير در نتيجه بازسازي ديگري در سده ۱۴ق. باشد.۳.۲ - باز سازی در دوران سعودیدر گسترش اول سعودي به سال ۱۳۷۵ق. با افزوده شدن مسعي به مسجد، باب عباس از ميان رفت و در برابرش در آن سوي مسعي، دري ديگر با همان نام ساخته شد. اين در همانند ديگر درهاي مسجد كه در آن سوي مسعی قرار داشتند، از يك ورودي بزرگ تشكيل شده است. [۳۰]
موسوعة مكة المكرمه، احمد زكي يماني، ج۴، ص۳۷۱.
۴ - فهرست منابعاتحاف الوری :عمر بن محمد بن فهد (م.۸۸۵ق.)، به كوشش عبدالكريم، مكه، جامعة ام القري، ۱۴۰۸ق؛ اثارة الترغیب و التشویق :محمد الخوارزمي (م.۸۲۷ق.)، به كوشش الذهبي، مكه، مكتبة نزار مصطفي الباز، ۱۴۱۸ق؛ آموزگار جاوید :صادق لاريجاني، مرصاد، ۱۳۷۷ش؛ اخبار مکه :الازرقي (م.۲۴۸ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه :الفاكهي (م.۲۷۹ق.)، به كوشش ابن دهيش، بیروت ، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الاعلاق النفیسه :ابن رسته (م.قرن۳ق.)، بيروت، دار صادر، ۱۸۹۲م؛ البلدان :ابن الفقيه (م.۳۶۵ق.)، به كوشش يوسف الهادي، بيروت، عالم الكتب، ۱۴۱۶ق؛ التاریخ القویم : محمد طاهر الکردی ، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام :حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق؛ الجامع اللطیف : محمد بن ظهیره (م.۹۸۶ق.)، به كوشش علي عمر، قاهره ، مكتبة الثقافة الدينيه، ۱۴۲۳ق؛ الزهور المقتطفه :محمد الفأسي (م.۸۳۲ق.)، به كوشش محمد حسن، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۲ق؛ شفاء الغرام :محمد الفأسي (م.۸۳۲ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۱ق؛ مرآة الحرمین :ابراهيم رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.)، قم ، المطبعة العلميه، ۱۳۴۴ق؛ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین :ايوب صبري پاشا (م.۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، ۱۴۲۴ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره : احمد زکی یمانی ، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق. ۵ - پانویس
۶ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«باب عباس». |